Dom pasywny – co to jest?

W sieci lub magazynach branżowych często można się spotkać z pojęciem „domu pasywny”. Popularność tematów związanych z ekologią, dbaniem o środowisko czy efektywnością ekonomiczną przy budowie sprawia, że niekiedy wyjaśnienie tego terminu może nieco się zacierać z innymi, a przez to wywoływać pewnego rodzaju zamieszanie. Na szczęście zrozumienie tego zwrotu wcale nie jest trudne.

Dom pasywny – definicja

Zgodnie z powszechnie przyjętą definicją, mianem „domu pasywnego” określa się konstrukcję, w której zapotrzebowanie na energię dzięki nowoczesnym rozwiązaniom technologicznym jest znacząco obniżone. W większości przypadków poziom tego zapotrzebowania nie przekracza wartości 15 kWh/(m²/rok), choć rzecz jasna wszystko zależy od technologii i zastosowanych rozwiązań. Przyjmuje się jednak, że w przypadku domu pasywnego zapotrzebowanie to zazwyczaj niższe od standardowych domów o co najmniej 7-8 razy – w typowych domach zapotrzebowanie to oscyluje nawet w granicach 110-120 kWh/(m²/rok).

Mając na myśli zapotrzebowanie na energię, mowa oczywiście o tej energii, która jest potrzebna do wykonywania codziennych czynności – m.in. przygotowania ciepłej wody użytkowej, działania elektrycznych urządzeń domowych. W prostym przełożeniu, dom pasywny to więc nieruchomość mieszkalna, która zapewnia dostęp do wszystkich możliwych udogodnień, ale w możliwie jak najbardziej oszczędnym stylu. To z kolei oznacza, że w tego typu konstrukcjach powszechnym rozwiązaniem jest odzyskiwanie maksymalnej ilości energii naturalnej, czyli na przykład takiej, która pochodzi ze światła dziennego.

Tak jak wiele innych działań w zakresie stawiania konstrukcji i budowania obiektów mieszkalnych, tak samo jeśli chodzi o budowę domu pasywnego, musi być ona zgoda z wieloma restrykcyjnymi przepisami w zakresie zużycia energii konwencjonalnej. Aby konstrukcja mogła wpisać się w tę kategorię, musi spełniać wszystkie kryteria sporządzone i wymagane przez Instytut Domów Pasywnych w Darmstadt. Większość przyjętych zasad opiera się na kryteriach związanych z termoizolacyjnością, która w przypadku pasywnego budownictwa jest niezwykle kluczowa.

Jako że aspekt termoizolacyjności wysuwa się na przód pod względem wymagań wobec domu pasywnego, od razu pojawia się jedna z wielu zalet tego typu budownictwa. Chodzi o niemal całkowitą szczelności, co objawia się praktycznie brakiem miejsc, prześwitów czy otworów, przez które może ulatywać ciepło wytworzone wewnątrz domu pasywnego. To właśnie stanowi o popularności takich domów – dbałość o nawet najmniejsze szczegóły w zakresie izolacji termicznej jest jedną z największych różnic, jakie odróżniają budownictwo pasywne od tradycyjnego.

Jaki może być koszt budowy domu pasywnego?

Każdy, kto kiedykolwiek miał do czynienia z budową domu lub jego wyceną – niezależnie od stosowanej technologii czy całkowitej powierzchni – chyba zdaje sobie sprawę, że oszacowanie dokładnych kosztów nie jest łatwym zadaniem. W końcu należy brać pod uwagę mnóstwo zmiennych, takich jak wykorzystywane materiały, dodatkowe funkcjonalności, liczba pomieszczeń, rodzaj zabudowy czy zakres dodatkowych systemów. Do tego dochodzą kwestie czasu budowy czy lokalizacji (w różnych regionach Polski ceny materiałów mogą się nieco różnić).

Podstawową kwestią, z której należy sobie zdać sprawę w przypadku budowy domu pasywnego, jest to, że taka inwestycja jest dość kosztowna i przewyższa koszt stawiania domu tradycyjnego. Myśląc o domu pasywnym musimy być świadomi, że jej koszt (w przeliczeniu na m2), może być nawet o 10-20% wyższy, w stosunku do standardowego obiektu jednorodzinnego. Są jednak przypadki, w których na budowę domu pasywnego musimy przeznaczyć o połowę środków więcej, niż decydując się na standardowy budynek jednorodzinny. Chodzi tutaj głównie o bardzo nowoczesne domy pasywne, wyposażone w szereg innowacyjnych rozwiązań pozwalających na maksymalizację oszczędności energii.

W poszukiwaniu oszczędności przy stawianiu domu, niektórzy decydują się na samodzielne wykonanie przynajmniej części prac, które w teorii mogliby zlecić profesjonalnej ekipie budowlanej. W przypadku domu pasywnego z jednej strony nie jest to zalecane, a z drugiej po prostu może być złym pomysłem z praktycznego punktu widzenia. Wybudowanie domu pasywnego wyposażonego w nowoczesne i nierzadko inteligentne systemy, wymaga obszernej wiedzy z kilku dziedzin i ogromnego doświadczenia. Mając nawet pewien zakres umiejętności pomagający zbudować tradycyjny dom, w przypadku pasywnej konstrukcji najpewniej będzie on niewystarczający.

Kluczowe elementy konstrukcyjne domu pasywnego

Budownictwo pasywne opiera się na starannie przemyślanej formie architektonicznej oraz zastosowaniu zaawansowanych technologii, mających na celu ograniczenie strat ciepła i maksymalne wykorzystanie energii odnawialnej do ogrzania domu pasywnego.

Wentylacja nawiewno-wywiewna

W przypadku domów pasywnych kluczowym elementem jest wentylacja nawiewno-wywiewna. System ten składa się z gruntowego wymiennika ciepła i rekuperatora, które skutecznie ogrzewają świeże powietrze przed wydostaniem się do pomieszczeń. Dzięki temu rozwiązaniu, straty ciepła związane z wentylacją są znacznie zredukowane, nawet o 70-90%.

Izolowane kanały wentylacyjne

Aby system wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła spełniał normy wymagane w domu pasywnym, konieczne jest zastosowanie izolowanych kanałów wentylacyjnych. Unikanie mostków termicznych jest kluczowe, a odpowiednia izolacja przewodów gwarantuje utrzymanie wysokiej efektywności energetycznej.

Instalacje wspomagające

W zależności od klimatu i lokalnych warunków, dom pasywny może wymagać dodatkowych instalacji grzewczych o zredukowanej mocy. Przykładem jest piec akumulacyjny na energię elektryczną, który akumuluje energię w nocy, aby ją następnie oddać w ciągu dnia. W Polsce, z uwagi na warunki klimatyczne, taka instalacja może być konieczna.

Optymalne przeszklenia

Okna w domu pasywnym pełnią kluczową rolę w ograniczaniu strat i pozyskiwaniu energii. W skonstruowaniu idealnego domu pasywnego, okna połaciowe po stronie południowej umożliwiają maksymalne wykorzystanie energii słonecznej. Ograniczenie przeszkleń od strony północnej umożliwia minimalizację strat ciepła.

Specjalistyczne okna

W domach pasywnych zaleca się stosowanie szczelnych okien o konstrukcji uwzględniającej potrójne lub poczwórne pakiety szybowe. Okna powinny posiadać wielokomorowe profile z odpowiednio dobranymi uszczelkami oraz ciepłymi ramkami dystansowymi, redukującymi mostki cieplne.

Dom pasywny a potencjalne oszczędności

Tak jak wcześniej wspominano, bezapelacyjną zaletą domów pasywnych jest ich znacząco obniżone zapotrzebowanie na energię. To rzecz jasna przekłada się na spore oszczędności – nie chodzi jednak o sam etap budowy (w tym przypadku koszty są dość spore), ale późniejsze codzienne użytkowanie. W dłuższej perspektywie użytkowanie takiego budynku jest po prostu bardziej opłacalne, co w toku przyszłej eksploatacji będzie można odczuć praktycznie na każdym kroku.

Oszacowanie faktycznych kosztów użytkowania domu pasywnego jest nieco łatwiejsze, niż kosztów jego budowy. Stosując przelicznik w postaci średniej ceny za 1 kWh energii, w przypadku najpopularniejszych technologii jest ona następująca:

• pompa ciepła gruntowna – 0,263-0,275 zł/kWh,
• pompa ciepła powietrzna – 0,350-0,367 zł/kWh,
• instalacja fotowoltaiczna – koszt wyliczany oddzielnie, uzależniony od rozmiaru instalacji czy łącznego zapotrzebowania na energię.

W tradycyjnych domach lista potencjalnych źródeł ciepła jest dłuższa, ale jednocześnie każda z tych metod generuje wyższe koszty w przeliczeniu na 1 kWh energii. Przykładowe ceny są następujące:

• piec na drewno – 0,338 zł/kWh,
• piec gazowy – 0,423 zł/kWh,
• piec węglowy – 0,590 zł/kWh,
• piec na pellet – 0,675 zł/kWh,
• piec na olej opałowy – 0,687 zł/kWh
• ogrzewanie elektryczne – 1,00-1,11 zł/kWh.

Jak zatem widać, zestawienie tych metod ogrzewania zdecydowanie działa na korzyść metod wykorzystywanych w domach pasywnych. Samo wyliczenie potencjalnych kosztów eksploatacji to tylko jedna strona medalu. Trzeba także wziąć pod uwagę dłuższy okres, w którym będą one zapewniać domownikom ciepło i energię. Dokonując szacunków w okresie np. 5- lub 10-letnim, łączny koszt utrzymania domu wybudowanego tradycyjną metodą będzie wielokrotnie wyższy, niż w przypadku domu pasywnego. W takiej sytuacji wyższa początkowa cena się wyrównuje, a im bardziej wydłużymy brany pod uwagę przy wyliczeniach czas, tym większa pojawi się różnica.

Najważniejsze zalety domu pasywnego

Dom pasywny, z uwagi na swoje innowacyjne podejście do efektywności energetycznej, posiada szereg zalet, które przekładają się na długoterminowe korzyści dla mieszkańców.

1. Niskie zużycie energii – kluczową cechą domów pasywnych jest ich minimalne zapotrzebowanie na energię. Osiągane wartości, nie przekraczające zazwyczaj 15 kWh/(m²/rok), są znacznie niższe niż w przypadku tradycyjnych domów (110-120 kWh/(m²/rok)). To oznacza, że mieszkańcy domów pasywnych zużywają znacznie mniej energii na codzienne potrzeby, co przekłada się na niższe rachunki za prąd czy gaz.
2. Doskonała termoizolacja i szczelność – dom pasywny charakteryzuje się niemal całkowitą szczelnością, co oznacza brak miejsc, przez które mogłoby uchodzić ciepło. To wynik precyzyjnej termoizolacji, która eliminuje straty energii. Dbałość o detale w zakresie izolacji termicznej stanowi jedną z największych zalet tego typu budownictwa, przewyższając tradycyjne rozwiązania.
3. Niskie koszty eksploatacji – pomimo wyższych kosztów inwestycji na etapie budowy, domy pasywne generują znacznie niższe koszty eksploatacji w dłuższej perspektywie czasowej. Dzięki minimalnemu zużyciu energii, mieszkańcy mogą cieszyć się niższymi rachunkami za ogrzewanie, chłodzenie i inne potrzeby energetyczne. Współczynniki kosztu jednostkowego energii dla pasywnych źródeł ciepła są zazwyczaj znacznie niższe niż dla tradycyjnych systemów.
4. Zrównoważony rozwój i dbałość o środowisko – mom pasywny przyczynia się do zrównoważonego rozwoju, minimalizując negatywny wpływ na środowisko. Redukcja zużycia energii tradycyjnej przekłada się na mniejsze emisje gazów cieplarnianych, co jest zgodne z globalnymi tendencjami proekologicznymi. Ponadto, pasywne domy często korzystają z odnawialnych źródeł energii, takich jak instalacje fotowoltaiczne, co dodatkowo wspiera ekologię.
5. Komfort termiczny i akustyczny – domy pasywne zapewniają mieszkańcom wysoki komfort termiczny przez utrzymanie stabilnej temperatury wewnątrz budynku. Dodatkowo, dzięki szczelności, redukowane są hałasy z zewnątrz, co przekłada się na spokojne i przyjemne warunki mieszkalne. Komfort użytkowania sprzyja poprawie jakości życia mieszkańców.

Czym dom pasywny różni się od zeroemisyjnego?

Przed podjęciem decyzji o budowie domu pasywnego, nieco mylące mogą być teoretycznie bliskie sobie, a w gruncie rzeczy dość odmienne metody. Często można się spotkać z określeniem domu energooszczędnego czy też domu zeroemisyjnego. Można byłoby pomyśleć, że są to równoznaczne pojęcia i nic w tym dziwnego, ponieważ oba te rodzaje budownictwa mają ze sobą sporo wspólnego. Do ich podobieństw należą przede wszystkim:

• stosowanie ekologicznych metod korzystania z odnawialnych źródeł energii, najczęściej poprzez systemy fotowoltaiczne,
• w miejsce tradycyjnych kotłów czy grzejników, montowane są np. bezemisyjne pompy ciepła,
• stosowany jest rekuperator, pozwalający na odzyskiwanie ciepła z wnętrza,
• wysoki poziom szczelności ścian i ocieplenia.

Czy zatem dom pasywny i dom energooszczędny to to samo? Aby łatwiej było odróżnić dom pasywny od zeroemisyjnego, warto też dokładniej opisać drugi z nich. Sprawy nie ułatwia fakt, że często jest także nazywany domem zeroenergetycznym, a tak naprawdę oznacza to samo. Jego właściwości wywodzą się jednak z samej nazwy – taki dom nie zużywa pierwotnej energii. W praktyce często wytwarza jej więcej niż sam korzysta, w szczególności w pierwszych latach eksploatacji. Dzieje się tak poprzez wykorzystanie na przykład instalacji fotowoltaicznej.

Domy zeroemisyjne w lutym 2023 roku zostały wzięte pod lupę przez Parlament Europejski, co właściwie było kontynuacją zaleceń Komisji Europejskiej z końcówki 2021 w sprawie budowania w UE tylko takich budynków. Ustalono wówczas, że każdy budynek użyteczności publicznej (od 2026 roku) oraz nowych budynków mieszkalnych (od 2028) na terenie Unii Europejskiej powinien spełniać normy zeroemisyjności. Wszystko to związane jest z pakietem Fit For 55, czyli zbiorem wniosków ustawodawczych, których celem jest doprowadzenie do redukcji emisji gazów cieplarnianych w UE do 2030 roku do poziomu o co najmniej 55%.

Wbrew pozorom, pomimo skupienia się przez Komisję Europejską na zwiększeniu znaczenia domów zeroemisyjnych, wciąż nie zaproponowano konkretnej ich definicji. Ogólnie przyjmuje się jednak, że są to takie budynki, w przypadku których produkcja energii stanowi równoważnik dwutlenku węgla wyprodukowanego podczas jego budowy i eksploatacji. Ich przyjazność wobec środowiska jest z kolei zapewniana przez instalacje OZE.

Główne różnice między domem pasywnym a domem zeroemisyjnym

Dokonując więc rozróżnienia pomiędzy domem pasywnym a zeroemisyjnym, warto wymienić ich główne cechy, które rzucą światło na podstawowe różnice. W przypadku pierwszego z nich:

• maksymalnie 15 kWh/m2/rok rocznego zużycia energii pierwotnej,
• na etapie budowy wykorzystywane są tradycyjne materiały, takie jak drewno i beton komórkowy,
• brak cech samowystarczalności,
• wysoki poziom izolacji termicznej.

Jeśli natomiast chodzi o dom zeroemisyjny, jego cechy są następujące:

• roczne zużycie energii równa się poziomowi rocznej produkcji,
• na etapie budowy wykorzystuje się materiały o niższym śladzie węglowym (np. biodegradowalne drewno),
• są w zupełności samowystarczalne,
• bardzo wysoki poziom izolacji termicznej.

Jak zatem widać na powyższym przykładzie, podobieństwa między domem pasywnym i zeroemisyjnym są dość spore, ale różnice można dostrzec gołym okiem. Ich znaczenie i istota mogą być dla każdego mocno indywidualną kwestią, jednak jeszcze przed rozpoczęciem prac budowlanych, warto zdawać sobie sprawę z ich występowania, ponieważ w dłuższym okresie eksploatacji mogą dla niektórych być kluczowe.

Dom pasywny czy dom zeroenergetyczny – co wybrać?

Domy pasywne, skupiając się na minimalizacji zużycia energii, stanowią doskonałe rozwiązanie dla tych, którzy chcą obniżyć rachunki za prąd i gaz oraz jednocześnie dbać o środowisko. Ich doskonała termoizolacja, niskie koszty eksploatacji i wysoki komfort mieszkalny sprawiają, że są atrakcyjnym wyborem dla osób poszukujących efektywnych energetycznie rozwiązań.

Z drugiej strony, domy zeroemisyjne reprezentują koncepcję samowystarczalności energetycznej, wytwarzając tyle energii, ile zużywają. Wykorzystując instalacje fotowoltaiczne, pompy ciepła i inne innowacyjne technologie, te budynki nie tylko minimalizują swoje ślady węglowe, ale również mogą dostarczać nadwyżki energii do sieci, przyczyniając się do ogólnej równowagi energetycznej społeczeństwa.

W kontekście zrównoważonego rozwoju i globalnych tendencji proekologicznych, zarówno domy pasywne, jak i zeroemisyjne spełniają kluczową rolę w tworzeniu bardziej efektywnego i ekologicznego środowiska mieszkaniowego. W związku z tym, Parlament Europejski wprowadził normy dotyczące budynków zeroemisyjnych, kierując się ambicją ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.

Ostateczny wybór pomiędzy domem pasywnym a zeroemisyjnym powinien uwzględniać indywidualne potrzeby, lokalne regulacje, posiadany budżet oraz dostępność technologii. W obliczu rosnącego znaczenia ekologii i efektywności energetycznej, oba te rodzaje budownictwa stanowią innowacyjne odpowiedzi na wyzwania współczesnego świata, oferując jednocześnie wygodę, oszczędności i szereg korzyści dla środowiska naturalnego.